Có một số người suy nghĩ rằng thuốc dạng viên uống vào trong dạ dày sẽ tan rã, được nghiền thành bột nên đã bẻ thuốc viên nén ra nhiều mảnh nhỏ thậm chí tán nhỏ, cà nhuyễn thành bột hoặc mở viên nang để lấy bột uống. Có hai đối tượng thường hay làm việc vừa kể, đó là các cụ già và trẻ con, vì sự nuốt có khố khăn. Nhưng không chỉ người cao tuổi tự ý bẻ viên thuốc ra làm ba, tư rồi mới uống, trẻ con được bố mẹ dùng dụng cụ nghiền thuốc nghiền viên ra thành bột rồi đổ vào miệng, mà ngay một số thầy thuốc, nhân viên y tế cũng hướng dẫn chia nhỏ viên thuốc hoặc để dễ uống hoặc phân liều, dùng liều nhỏ hơn theo yêu cầu điều trị. Ta cần lưu ý, có một số trường hợp uống thuốc viên cần phải nuốt trọn, nguyên vẹn, không được phân nhỏ ra hoặc mở vỏ nang uống lấy bột, vi hạt. Nếu phân nhỏ, cà nhuyễn, mở vỏ nang, không chỉ làm hại chất lượng điều trị của thuốc mà còn có thể tại biến do thuốc. Trước hết, ta nên biết, khi thuốc đưa đến tay người sử dụng, nó đã được sản xuất ở một dạng thuốc (hay còn gọi là dạng bào chế) thích hợp. Có nhiều dạng thuốc: thuốc viên uống, sirô, thuốc tiêm, thuốc mỡ… và mỗi dạng thuốc khi sử dụng đòi hỏi tuân thủ
một số điều kiện, nếu sử dụng không đúng sẽ gặp hậu quả bất lợi. Dạng thuốc thông dụng nhất là thuốc viên. Thuốc viên có nhiều loại: viên nén trần, viên nén bao (vỏ bọc là đường hoặc lớp phim mỏng), viên nhộng (còn gọi là viên nang, capsule, gélule)… Với thuốc viên, ta có thể dùng bằng cách: Uống nuốt cả viên với nước, tốt nhất là nước lã đun sôi để nguội. – Hòa tan hoàn toàn trong nước và uống (đối với viên nén sủi bọt được cho vào nước sủi bọt tan hết). – Nhai nát trước khi uống viên khá lớn, thường là thuốc kháng acid, dùng trị chứng dư acid, viêm loét dạ dày. Ngậm cho tan hoặc đặt dưới lưỡi cho tan (một số thuốc trị đau thắt lưng cho tác dụng nhanh nhờ đặt dưới lưỡi cho tan). Cũng có loại thuốc viên nén không được uống mà dùng ngoài, đó là viên nén phụ khoa, được đặt sâu vào âm đạo của người phụ nữ sau khi nhúng ướt viên thuốc. Các loại thuốc cần uống nguyên viên Đối với loại thuốc cần phải uống nguyên viên, có những dạng thuốc đặc biệt có thể kể như sau:
- Thuốc bao tan ở ruột rúc Là dạng thuốc được bao một lớp phim mỏng để khi uống vào dạ dày thì không tan mà chỉ tan rã, phóng thích hoạt chất ở ruột. Mục đích bao tan ở ruột: – Không cho thuốc bị dịch vị ở dạ dày phân hủy (như Erythromycin hoặc men tiêu hóa pancreatin nếu không có bao bảo vệ sẽ bị dịch vị phân hủy)
– Không cho thuốc gây tổn hại niêm mạc dạ dày (như Aspirin nếu tiếp xúc sẽ gây hại niêm mạc). Thuốc bao tan ở ruột có thể là: viên nén bao tan ở ruột (như Aspirine pH8) hoặc viên nhộng chứa các vi hạt được bao (như Zymoplex). Các thuốc này không được nhai, bẻ nhỏ hoặc mở viên nang. Nếu ta mở viên nang và uống các hạt thuốc Zymoplex mà lại nhai thì xem như thuốc bị dịch vị phân hủy không còn có tác dụng. Còn nếu bẻ nhỏ, cà nhuyễn Aspirine pH8 và uống thì vô tình gây hại cho niêm mạc dạ dày vì hoạt chất đã được giải phóng tiếp xúc với niêm mạc.
- Thuốc có tác dụng kéo dài
Là dạng thuốc phóng thích hoạt chất thuốc một cách liên tục theo tốc độ có kiểm soát trong thời gian kéo dài (thường là 12 giờ) các loại thuốc này được gọi tên chung là hệ (Therapeutic systems), gọi là hệ thống vì một đơn vị của dạng thuốc này là một viên tương đương với 3 hoặc 4 viên dạng thuốc thông thường. Thuốc cho tác dụng kéo dài là viên nén được bao, viên nang chứa vi hạt được bao, hoặc viên nén là khung (matrix) không tan tẩm hoạt chất có tác dụng phóng thích hoạt chất ra từ từ. Tên thuốc loại này thường kèm với chữ viết tắt có nghĩa “có tác dụng kéo dài” hoặc “tác dụng lặp lại, tác dụng chậm” như: Adalate LP (LP: Libération Prolongée). Procan SR (SR: Sustained – Released), Adalat LA (LA: Long Acting, Libération Allongée), Adalat Retard, Polaramine Repetabs (Repetabs: Repeat – Action Tablets) và các dạng thuốc cho tác dụng kéo dài cũng thế, không được nhai, bẻ nhỏ hoặc mở viên nang. Do dạng thuốc này chứa liều cao hơn dạng thuốc thông thường cho nên phải dùng đúng số viên, số lần trong ngày theo chỉ định, nếu uống sai có thể bị quá liều nguy hiểm
Lưu ý khi dùng thuốc viên tha Đối với dạng thuốc viên uống, thầy thuốc cần hướng dẫn bệnh nhân một số điều nên và không nên khi sử dụng thuốc như sau: A. Nên: – Nên hỏi kỹ bác sĩ, dược sĩ về cách dùng thuốc theo đúng chỉ định về số viên, số lần dùng thuốc trong ngày, số ngày trong đợt điều trị. – Nếu có bảng hướng dẫn nên đọc kỹ trước khi dùng thuốc. Để biết: thuốc nên nhai, ngậm, lắc lọ thuốc, hòa viên thuốc trong nước cho tan trước khi uống, nên uống thuốc trước, sau, cách xa bữa ăn, tác dụng phụ: thuốc có thể làm nước tiểu hoặc phân có màu, thuốc làm buồn ngủ để bệnh nhân an tâm dùng thuốc và tránh tai nạn. – Đọc kỹ tên thuốc để tránh lầm lẫn và có thể để biết dạng thuốc. Sau tên thuốc lưu ý chữ viết tắt cho biết dạng thuốc là hệ điều trị đã nêu ở trên (LP, LA, Retart, SR, Repetabs) hoặc dạng thuốc có liều mạnh như: Bactrim Forte (Forte: mạnh), Cetamol DS (DS: Double Strength, liều gấp đôi). Các dạng thuốc này cần uống đúng theo chỉ định. Nên dùng tay sạch và khô cầm thuốc. – Nên ngồi hay đứng uống thuốc (nếu nằm thuốc có thể bị dính lại ở thực quản). . Nên uống thuốc với nhiều nước (đã có trường hợp nuốt viên nang mà không uống nước, viên nang dính ở thực quản, thuốc phóng thích làm hại niêm mạc thực quản). Nước dùng để uống thuốc nên là nước lã đun sôi để nguội (có thuốc kỵ uống với sữa: Tetracyclin, Doxycycline; thuốc kỵ với nước quả chua: Erythromycin thuốc kỵ với nước trà: thuốc bổ có chứa sắt). – Đối với người cao tuổi dễ bị lầm lẫn nên có người thân trẻ tuổi giữ thuốc và đưa thuốc khi dùng. B. Không nên: – Không nhai hay ngậm thuốc, trừ khi được hướng dẫn. – Không bẻ nhỏ viên thuốc (thuốc có thể bẻ sẽ có khắc rãnh trên viên thuốc), không cà nhuyễn, không mở viên nang. Nếu cần làm việc này nên hỏi dược sĩ ở nhà thuốc. – Không nên ngưng, bỏ thuốc hoặc uống thêm thuốc khác khi chưa hỏi ý kiến của bác sĩ, dược sĩ. Không nên lấy thuốc viên nên dành cho người lớn bé nhỏ ra để phân liều và sau đó cà nhuyễn hoặc dùng dụng cụ nghiền thuốc để làm thành bột cho trẻ uống. Đối với trẻ, dạng thuốc uống lỏng là thích hợp hơn cả. Đó là sirô (sirop), hỗn dịch (còn gọi là dịch treo, suspension), thuốc uống nhỏ giọt (goutles). Hoặc cũng có thể dùng dạng thuốc bột đóng gói (sachets), thuốc cồn (granules), thuốc viên sủi bọt. Thực chất, các thuốc này được pha vào nước thành dung dịch trước khi uống. Đối với trẻ sơ sinh, còn có dạng thuốc đáng được dùng là thuốc đạn đặt trong hậu môn
